Gegroet op deze nieuwe coronadag.
Niettegenstaande de coronatijd, waarin elke eredienst geschrapt is, kom ik stilaan toch een beetje in de sfeer van de Goede Week. Het kruipt waar het niet lopen kan …
Ken je het verhaal uit de bijbel van David en Batseba? In het kort: koning David is in oorlog met de buurvolken. Het leger wordt geleid door zijn generaal Joab, en ook een zekere Uria zit daar in de legertop. David zit ondertussen in zijn paleis, en vanuit het raam ziet hij op een avond hoe een mooie jonge vrouw een bad aan het nemen is. En dat is toevallig de vrouw van Uria. Batseba is haar naam. Tja, hoe gaat dat dan, wanneer de hormonen meer dan hun werk doen en je hebt de macht? David laat ze bij hem roepen en slaapt met haar. Maar van dit slippertje is Batseba zwanger. Hoe gaat David dat nu oplossen? Hij laat een bode een brief brengen naar zijn generaal Joab, met het bevel om Uria in te zetten op de gevaarlijkste plaats in de strijd, daar waar de meeste doden vallen. Joab gehoorzaamt en Uria sneuvelt.
Maar dan komt de profeet Natan op de proppen, die David een spiegel voorhoudt. Hij vertelt het verhaal van een rijke en een arme. Die rijke krijgt bezoek, en omdat hij het niet over zijn hart kan krijgen om een geit uit zijn eigen kudde te slachten, rooft hij het ene lammetje dat de arme heeft, en bereidt er een maaltijd mee voor zijn eigen gasten. Als hij dat verhaal hoort, ontsteekt David in woede, en roept uit dat die rijke terechtgesteld moet worden. Maar dan repliceert Natan met de woorden: die rijke, dat ben jij zelf. En dan volgt zijn tirade tegen David. Die zal, zo dreigt hij, zijn vrouwen kwijtspelen aan iemand van zijn eigen familie. En die zal op klaarlichte dag in het openbaar (en niet in het donker, zoals David deed) die vrouwen onteren. Dat is een schok voor David, hij ziet dat het verhaal van Nathan over hemzelf gaat. En hij komt tot inkeer. Achteraf zal David zijn verantwoordelijkheid opnemen en Batseba opnemen in zijn harem. JHWH laat haar kind echter omkomen. Later zal zij nog een kind van David krijgen, en dat is dan Salomo die David zal opvolgen. Je kan het hele verhaal lezen in 2 Samuel, hoofdstukken 11-12.
Dit verhaal zou aan de basis liggen van psalm 51. Zo luidt althans de titel van de psalm: Een psalm van David, toen de profeet Natan hem had bezocht, nadat hij met Batseba had geslapen. In de bijlage hierboven vind je de tekst van de psalm. Het is een psalm van iemand die helemaal aan de grond zit om zijn schuld. Het is geen letterlijke vertaling, maar wel een heel vrije, literair-poëtische bewerking door Huub Oosterhuis. Hij leest de psalm met de ogen van iemand van de 21e eeuw (wat zijn goed recht is, natuurlijk). Maar de geest van de psalm (de innerlijke verscheurdheid, de hartstochtelijke bede om vergeving) blijft bij hem wel overeind. Psalm 51 kan de psalm zijn van ieder mens met een van spijt vermorzeld hart.
———————
Deze psalm is in de muziekgeschiedenis regelmatig op muziek gezet : Bach, Mozart, Allegri … Ik koos vandaag voor het ‘Miserere’ van Allegri.
Gregorio Allegri leefde en werkte in Rome, van 1582 tot 1652. Hij schreef het in de stijl van de grote polyfonisten zoals zijn voorganger Palestrina, en het werd twee keer per jaar uitgevoerd in de Sixtijnse kapel, in de nacht van Witte Donderdag en Goede Vrijdag. Paus Urbanus VIII zou van deze compositie zo onder de indruk geweest zijn, dat hij voor het Vaticaan de exclusiviteit opeiste. Geen enkele partituur mocht buiten het Vaticaan terechtkomen. Maar toch werden er afschriften gemaakt. En volgens het verhaal zou de jonge Mozart zowat 150 jaar later het hele stuk uit zijn hoofd op papier gezet hebben, nadat hij het één keer had gehoord in de Sixtijnse kapel. Wonderkind, zeker …
Het werk ‘Miserere’ is geschreven voor twee koren, het ene vierstemmig, het andere vijfstemmig. Afwisselend wordt er een vers eenstemmig in het Gregoriaans gezongen, en dan weer meerstemmig polyfoon.
In de Italiaanse baroktijd werden de hogere stemmen uitgevoerd door castraten (een verschijnsel dat pas stopte in 1878).
Neem uw tijd, klik op de link en word stil van de muzikale puurheid van het ‘Miserere’.
Elleboogstoot,
Frans
Psalm 51
(uit: Huub Oosterhuis: 150 psalmen vrij)
Schrob het vuil van me af
mijn intriges mijn ongenaakbaar
in mijn leugens volharden
boen mij schoon.
Ik heb als een beest geleefd …
beesten zijn goed voor hun jongen
maar ik heb ze een rampenjeugd bezorgd,
verward en onveilig.
Ik heb gedaan
wat van kwaad tot erger gaat.
Ik ben niet in zonde verwekt
rotte vrucht van de schoot van mijn moeder
ik ben aangestoken door verrotting
ik heb de zieke plekken opgezocht
en mij laten besmetten.
Het is niet af te wissen, het is
onder mijn huid gaan zitten
in mijn hersenpan gekropen,
opereer me.
Ik heb het achteloos gedaan,
blik op oneindig brutale glimlach
alsof het niet kwaad was dat het was
alsof het van twee kwaden
het minste was.
Kent Gij in uw eeuwige ziel
die tweespalt – zijt Gij
zo diep afgedaald en mens geworden
dat Gij ons daarin begrijpt?
Bij U is vergeving,
staat gschreven.
Er zijn verre vrienden,
enkele nabije,
die me mijn kwaad voorbeeld
niet nadragen. Zij zien mij
lijden door mijn eigen schuld,
proberen het te verzachten.
En mijn kinderen.
Bij hen is vergeving.
Wees mij genadig,
Gij die genade zijt.
Ik zie de wereldbrand
die ik gesticht heb
het volstrekte
dat ik heb geschonden.
Was mij schoon
en ik zal witter worden
dan sneeuw.
Geef mij een nieuw hart.
Zend uw geest
dat ik herschapen word.
Als dat zou kunnen …